အေတြးအေခၚ ေတာ္လွန္ေရး

A Revolution of The Mind by Jonathan Israel

Dr.aung khin

အေတြးအေခၚ အယူအဆသစ္ကုိ ႏွစ္ေပါင္းရာခ်ီၿပီးၾကာမွ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းက လက္ခံတယ္။ အေနာက္တုိင္းမွာ ဒီကေန႔ က်င့္သုံးေနတဲ့ လစ္ဘရယ္ဒီမုိကေရစီစနစ္ဟာ (၁၇) ရာစုမွာ ျမစ္ဖ်ားခံတဲ့အတြက္ သက္တမ္း အႏွစ္ (၃၀၀) ေက်ာ္ရွိသြားၿပီလုိ႔ ေျပာႏုိင္တယ္။ ျပည္သူ႔ကုိယ္စားလွယ္အစုိးရ၊ ညီမွ်မႈ၊ လြတ္လပ္မႈ၊ ဥပေဒျပဳေရးနဲ႔ ပညာေရးမွာ ဘာသာေရးကင္းရွင္းမႈ စတဲ့ အယူအဆေတြဟာ အေျခခံက်တဲ့ အသိဉာဏ္အျမင္ပြင့္လင္းမႈ (radical enlightenment) ျဖစ္တယ္။ အာဏာရွင္ဘုရင္စနစ္နဲ႔ ဘာသာေရးဂုိဏ္း ႀကီးစုိးတဲ့ေခတ္မွာ ဒီလုိအေတြးအေခၚအယူအဆေတြ ေခါင္းမေထာင္ႏုိင္ဘူး။ လူတစုက လွ်ဳိ႕၀ွက္ေဆြးေႏြးခဲ့တဲ့ သေဘာတရား ကမာၻက လက္ခံလာတဲ့ အထိ ေအာင္ပြဲခံလာပုံကုိ Princeton Institute of Advanced Study ဆုိတဲ့ သုေတသနဌာနက သမုိင္းပါေမာကၡ ေဂ်ာ္နသန္အစၥေရး (Jonathan Israel) ေရးထားတဲ့ စာအုပ္ ၂၀၁၀ ႏွစ္ဆန္းမွာ ထြက္လာတယ္။ အမည္က A Revolution of The Mind အေတြးအေခၚ ေတာ္လွန္ေရးျဖစ္တယ္။ ေခတ္သစ္ဒီမုိကေရစီကုိ အေထာက္အကူျပဳတဲ့ အေတြးအေခၚ အယူအဆေတြေၾကာင့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုလုံး ေျပာင္းလဲလာပုံကုိ ေဖာ္ျပထားတာပါပဲ။

အေတြးအေခၚသမုိင္းနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ စာအုပ္ေတြ အမ်ားႀကီးရွိတယ္။ ဂႏၴ၀င္စာအုပ္ေတြရွိသလုိ မ်ဳိးဆက္သစ္ေတြက အျမင္သစ္နဲ႔ ေရးထားတာေတြလည္း ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ စနစ္ေဟာင္း အက်င့္ေဟာင္းကုိ ေတာ္လွန္ၿပီး လူ႔စိတ္ဓာတ္ကုိ ေျပာင္းလဲေစခဲ့တဲ့ ဒီမုိကေရစီအေျခခံသေဘာတရားေတြကုိ သီးသန္႔ေလ့လာၿပီး ေရးသားထားတဲ့ စာအုပ္က နည္းတယ္။ ဒီလုိအခ်ိန္မွာ ေဂ်ာ္နသန္အစၥေရးက အေတြးအေခၚ ေတာ္လွန္ေရးအေၾကာင္း စာမ်က္ႏွာ (၂၀၀) ေက်ာ္ ေရးလုိက္တာပါပဲ။ ရွားပါးတဲ့ အမ်ဳိးအစားျဖစ္လုိ႔ ျမန္မာစာဖတ္ပရိသတ္အတြက္ စာအုပ္ေ၀ဖန္ခန္းေရးဖုိ႔ စိတ္ကူးမိတယ္။ ေ၀ဖန္တယ္ဆုိတာမွာ အဓိပၸာယ္ႏွစ္မ်ဳိး ရွိတယ္လုိ႔ ျမန္မာစာအဖြဲ႔ရဲ႕ ၁၉၈၀ ထုတ္ ျမန္မာအဘိဓာန္အက်ဥ္းခ်ဳပ္မွာ ေဖာ္ျပတယ္။ အေကာင္းအဆုိးကုိ သုံးသပ္စိစစ္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ခြဲျခားၫႊန္ျပေျပာဆုိမႈလုိ႔ အဓိပၸာယ္ရသလုိ၊ စိတ္ျဖာခြဲေ၀ေပးတာကုိလည္း ေ၀ဖန္တယ္လုိ႔ ေျပာႏုိင္တယ္တဲ့။ ဒီအဓိပၸာယ္အားလုံး ေခတ္ၿပိဳင္စာအုပ္ေ၀ဖန္ခန္းမွာ ေတြ႔ႏုိင္မယ္။

ျမန္မာက ႏြားလွည္းေလာက္သာလုပ္တတ္ၿပီး အေမရိကန္နဲ႔အေနာက္တုိင္းက အာကာသေလာကမွာ သုေတသနလုပ္ေနတဲ့ အဆင့္ဆုိေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕အေရးအသားကုိ သေဘာေပါက္ရင္ေတာင္ ျမန္မာလုိျပန္ေျပာဖုိ႔ ေ၀ါဟာရ ေခါင္းပါးေနတာေတြ႔ရတယ္။ စ႐ုိက္ခ်င္း ကြဲျပားျခားနားတာရယ္ ျမန္မာျပည္မွာ လြတ္လပ္မႈဆိတ္သုဥ္းေနတာရယ္ေၾကာင့္ ႏုိင္ငံေရး၊ လူမႈေရး၊ ဘာသာေရးနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ျမန္မာစာ အေရးအသား အလြန္နည္းတယ္။ အေပါ့အပါးစာေပ အေရးအသားေတြမ်ားၿပီး ေလးနက္တဲ့ အေရးအသားနည္းတယ္။ ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္တုိ႔တာ၀န္က ခက္တဲ့ကိစၥကုိ လြယ္ေအာင္လုပ္ဖုိ႔ ျဖစ္တဲ့အတြက္ အတတ္ႏုိင္ဆုံး ရွင္းလင္းတင္ျပပါမယ္။ စာမ်က္ႏွာ (၂၀၀) ေက်ာ္ကုိ (၁၅) မ်က္ႏွာနဲ႔ ရွင္းျပရတာမုိ႔ စာေရးသူရဲ႕ ဆုိလုိခ်က္ကုိ ၿခံဳငုံမိဖုိ႔ကလည္း အေရးႀကီးပါတယ္။ ေနာက္အခက္အခဲတခုက စာဖတ္ပရိသတ္နဲ႔ သက္ဆုိင္တယ္။ ပညာတတ္ အဂၤလိပ္ စာဖတ္ပရိသတ္အတြက္ ေရးထားတဲ့စာအုပ္ကုိ ျမန္မာစာတတ္သူတုိင္း နားလည္ေအာင္ ျပန္လည္ရွင္းျပရတာဟာ အေတာ္ေလးဦးေႏွာက္ေျခာက္စရာပါပဲ။

လူအမ်ားစုရဲ႕ အက်ဳိးစီးပြားကိုျမႇင့္တင္ၿပီး လူနည္းစုႀကီးစုိးတာကုိ ဟန္႔တားဖုိ႔ အစုိးရမွာ တာ၀န္ရွိတယ္ဆုိတာကုိ လက္ရွိျမန္မာစစ္အစုိးရ နားမလည္သလုိ ေရွးအာဏာရွင္ ဥေရာပဘုရင္ေတြကလည္း လက္မခံႏုိင္ၾကဘူး။ လူသားရဲ႕ အေျခခံလုိအပ္ခ်က္၊ အခြင့္ေရးနဲ႔အဆင့္အတန္းဟာ အတူတူပဲျဖစ္တယ္ဆုိတဲ့ ညီမွ်မႈသေဘာကုိလည္း ဘုရင္ေခတ္က လက္မခံႏုိင္ၾကဘူး။ ဘယ္လူမ်ဳိးပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ဘယ္ဘာသာ၀င္ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ဘယ္လုိအသားအေရာင္ပဲျဖစ္ျဖစ္ တရားဥပေဒအတုိင္း အားလုံးကုိ တေျပးတည္း ဆက္ဆံရမယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆကုိ အာဏာရွင္ေတြက လက္မခံႏုိင္ဘူး။

ဒါေၾကာင့္ အာဏာပုိင္ဘုရင္၊ ေျမရွင္ပေဒသရာဇ္နဲ႔ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္ ႀကီးစုိးတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွာ ဒီမုိကေရစီဓေလ့ကုိ ျပဳစုပ်ဳိးေထာင္တဲ့အယူအဆ အေတြးအေခၚေတြ ျပန္႔ပြားေအာင္လုပ္ရတာ အလြန္ခက္ခဲတယ္။ Enlightenment (ေခၚ) ပြင့္လင္းတဲ့ အသိဉာဏ္ပညာက ေပၚထြက္လာတဲ့ အယူအဆေတြဟာ အေနာက္တုိင္းရဲ႕ လူမႈေရးနဲ႔ ႏုိင္ငံေရး အေျခခံအေတြး အေခၚေတြ ျဖစ္လာတယ္။ အစပုိင္းမွာေတာ့ အာဏာပုိင္အဖြဲ႔အစည္းရဲ႕ ဖိႏွိပ္မႈ၊ အာဃာတထားမႈ၊ အယူသည္းမႈေတြကုိ ရင္ဆုိင္ခဲ့ရတယ္။ ဒီအယူအဆေတြ ေခတ္မစားေအာင္ ႏွစ္ေပါင္းသုံးရာေက်ာ္ ဖိႏွိပ္ဟန္႔တားခဲ့ေပမယ့္ ေနာက္ဆုံးမွာ အုပ္ခ်ဳပ္သူလူတန္းစားကပါ လက္ခံလုိက္ရတဲ့အတြက္ လစ္ဘရယ္ဒီမုိကေရစီ ေပၚထြက္လာတာပါပဲ။

အသိဉာဏ္ကင္းမဲမႈနဲ႔ ယုံလြယ္မႈေၾကာင့္ လူသားေတြဟာ အဖိႏွိပ္ခံ/အႏွိမ္ခံေနရတာလုိ႔ (၁၈) ရာစုပညာရွင္အခ်ဳိ႕ ေျပာတာဟာ အခုေခတ္အထိ မွန္ေနတုန္းပါပဲတဲ့။ အသိဉာဏ္ကင္းမဲ့မႈနဲ႔ ယုံလြယ္မႈဟာ ဒီမုိကေရစီနဲ႔ ပုဂၢလိကလြတ္လပ္မႈရဲ႕ ရန္သူေတြျဖစ္ပါတယ္။ (၁၇) ရာစုပညာရွင္ ေဒးကတ္ (Descartes 1596-1650)၊ ေဟာ့ဗ္စ္ (Hobbes 1588-1679)၊ စပင္ႏုိဇာ (Spinoza 1632-1677)၊ ဘာလ္ (Bayle 1647-1706) စတဲ့ ပညာရွင္ (၄) ဦးကုိ ေတာ္လွန္ေရးအျမင္ရွိသူအျဖစ္ ေဖာ္ျပထားတယ္။

လူ႔ဘ၀တုိးတက္ေကာင္းမြန္ေရးအတြက္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကုိ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲႏုိင္တယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆဟာ စာေတြ႔မွာ ျဖစ္ႏုိင္ေပမယ့္ လက္ေတြ႔မွာ မျဖစ္ႏုိင္ဘူးလုိ႔ (၁၇) ရာစုက ယူဆၾကတယ္။ (၁၈) ရာစုေရာက္လာေတာ့မွ ေတာ္လွန္တဲ့ အေတြးအေခၚအယူအဆကုိ လက္ေတြ႔အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏုိင္တယ္လုိ႔ ယုံၾကည္လာၾကတယ္။ ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ တုိးတက္ေအာင္ အတတ္ပညာသစ္တီထြင္ႏုိင္မႈ၊ တရားဥပေဒနဲ႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတည္ၿငိမ္မႈ၊ ေရာဂါကပ္ကြယ္ေပ်ာက္မႈ စတာေတြေၾကာင့္ လူ႔ဘ၀ကုိ တုိးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္ ျပဳလုပ္ႏုိင္တယ္လုိ႔ ယုံၾကည္လာၾကတယ္။ ဆင္ျခင္တုံတရား အားထားရင္ တုိးတက္လိမ့္မယ္လုိ႔ ယုံၾကည္လာၾကတယ္။ ဘုိးဘြားေတြ လက္ထက္ကလုိ အသိဉာဏ္ေခါင္းပါးမႈ နည္းပါးသြားတာဟာ တုိးတက္မႈကုိ ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းပဲလုိ႔ ယူဆလာၾကပါတယ္။

(၁၈) ရာစုေႏွာင္းပုိင္းမွာ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္မႈနဲ႔ သည္းခံႏုိင္မႈေတြ ရွိလာတဲ့တြက္ စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ေတာ္လွန္ေရးကုိ ဘက္ေပါင္းစုံမွာ ျမင္ေတြ႔ေနရၿပီလုိ႔ ေဗာလ္တဲ (Voltaire 1694-1778) က သုံးသပ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ဆင္ျခင္တုံတရားကုိ လူတစုကသာက်င့္သုံးၿပီး လူမ်ားစုဟာ ခုိင္းတာကုိသာ လုပ္ခ်င္ေနၾကတဲ့အတြက္ အျဖစ္မွန္ကုိ ျမင္ႏုိင္စြမ္း မရွိဘူးလုိ႔ ဆုိပါတယ္။ လူထုကုိယ္စားျပဳတဲ့ ညီလာခံေတြ အဖြဲ႔အစည္းနဲ႔ဥပေဒေတြ မ်ားျပားလာတာကုိ ဂ်ာမန္ပညာရွင္ ကန္႔ (Kant 1724-1804) မွတ္တမ္းတင္ထားပါတယ္။ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းဟာ ဘုရင္စနစ္မွာ နိဂုံးမခ်ဳပ္ဘဲ ဆက္လက္တုိးတက္ႏုိင္တယ္ဆုိတဲ့ အယူအဆကုိ လက္ခံလာၾကတယ္။ ဒီေနရာမွာ အယူအဆႏွစ္မ်ဳိးကြဲသြားပါတယ္။ စနစ္ေဟာင္းကုိ ေျပာင္းပစ္ခ်င္သူနဲ႔ စနစ္ေဟာင္းအတြင္းမွာပဲ ျပဳျပင္ေရးလုပ္ခ်င္သူဆုိၿပီး ႏွစ္စုကြဲသြားပါတယ္။

တနည္းဆုိရင္ေတာ့ ဆင္ျခင္တုံတရားနဲ႔ စနစ္ေဟာင္းကုိ သဟဇာတျဖစ္ေအာင္ ေပါင္းစပ္ၿပီး လက္ရွိစနစ္အတြင္းမွာ ျပဳျပင္ေရးလုပ္လုိသူေတြကတဖက္၊ စနစ္ေဟာင္း အက်င့္ေဟာင္းကုိ စြန္႔လႊတ္ၿပီး ဆင္ျခင္တုံတရားတခုတည္းကုိသာ ေရွ႕ေဆာင္လမ္းျပအျဖစ္ အသုံးျပဳလုိသူေတြကတဖက္ အုပ္စုႏွစ္ ကြဲသြားပါတယ္။ ဆင္ျခင္တုံတရား (သုိ႔မဟုတ္) စဥ္းစားဉာဏ္ကုိသာ အားကုိးတဲ့ အေတြးအေခၚအယူအဆမွာ ကုိးကြယ္ယုံၾကည္မႈအတြက္ ေနရာမရွိပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ခရစ္ယာန္ဘာသာေရးရာမွာလည္း ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈေတြလုပ္ဖုိ႔ ေတာင္းဆုိလာၾကပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ကလည္း ေတာ္လွန္တဲ့ အေတြးအေခၚမွာ ကုိးကြယ္ယုံၾကည္မႈ (ဘာသာေရး) ဆုိတာမရွိဘူးလုိ႔ ေထာက္ျပၾကတယ္။ ဒီလုိအေတြးအေခၚ အယူအဆသစ္ကုိ အျပင္းအထန္ ဆန္႔က်င္သူေတြဟာ ဥေရာပဘုရင္အစုိးရေတြနဲ႔ အခြင့္ထူးခံ လူတန္းစားေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၇၈၉ ျပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရးႀကီး ေပၚထြက္လာတဲ့ေနာက္မွာ ဥေရာပအစုိးရေတြရဲ႕ ဖိႏွိပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္မႈေတြဟာလည္း ပုိမုိျပင္းထန္လာတယ္။

အဂၤလိပ္ပညာရွင္ေတြထဲမွာလည္း (၁၈) ရာစုပါလီမန္စနစ္ကုိ အက်င့္ပ်က္ႏုိင္ငံေရးစနစ္လုိ႔ ယူဆသူေတြရွိတယ္ (Price, Priestly, Paine, Jebb, Thelwall)။ အတုိက္အခံလုပ္ၿပီး ႐ုန္းကန္လႈပ္ရွားတာကုိ သမုိင္းျဖစ္စဥ္အျဖစ္ Thomas Paine(1737-1809) ကျမင္တယ္။ လူတစုေကာင္းစားေရးအတြက္ အင္အားသုံးၿပီး လိမ္ညာအုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ အစုိးရစနစ္ကေန လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတရပ္လုံးရဲ႕ အက်ဳိးစီးပြားနဲ႔ လူ႔အခြင့္အေရးအေပၚမွာ အေျခခံၿပီး ဆင္ျခင္တုံတရားနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့အစုိးရစနစ္ကုိ Tom Paine လုိလားတယ္။

ဒါေတြဟာ စိတ္ကူးယဥ္အိပ္မက္မဟုတ္ဘဲ လက္ေတြ႔ျဖစ္ႏုိင္တဲ့အရာျဖစ္ေၾကာင္း၊ လြတ္လပ္တဲ့ လူ႔ေဘာင္မွာ ညီမွ်မႈကုိ အေျခခံတဲ့ ေကာင္းမြန္တဲ့ဘ၀ကုိ အစုိးရစနစ္ကတဆင့္ တည္ေဆာက္ႏုိင္တယ္လုိ႔ ျပင္သစ္ပညာရွင္ ေဒါလ္ဘတ္ရွ (d’Holbach) က ၁၇၇၀ မွာ ေရးတယ္။ မွားယြင္းမႈ၊ မသိနားမလည္မႈ၊ ဉာဏ္ပညာကင္းမဲ့မႈေၾကာင့္ ျပည္သူေတြဟာ အဖိႏွိပ္ခံေနၾကရၿပီး အစြဲအလမ္းေၾကာင့္ အဖိႏွိပ္ခံဘ၀ သက္ဆုိးရွည္ေနမယ္ဆုိရင္ ဆင္ျခင္တုံတရား၊ သိပၸံပညာနဲ႔ အမွန္တရားက သူတုိ႔ကုိ ကယ္တင္လိမ့္မယ္လုိ႔ ေဒါလ္ဘတ္ရွက ဆုိပါတယ္။ လွပတဲ့ ရင္သပ္႐ႈေမာဖြယ္ အေတြးအေခၚပါပဲလုိ႔ ေဂ်ာ္နသန္အစၥေရးက မွတ္ခ်က္ခ်လုိက္ပါတယ္။

(၁၇) ရာစု ျမန္မာျပည္မွာ ဘုရင့္ေနာင္ရဲ႕သားတဦးျဖစ္သူ ေညာင္ရမ္းမင္းရဲ႕ အဆက္အႏြယ္ေတြ ႀကီးစုိးတဲ့အတြက္ ေညာင္ရမ္းေခတ္ (၁၆၀၀-၁၇၀၀) လုိ႔ ေခၚၾကတယ္။ စကားေျပအေရးအသားနဲ႔ ရဟန္းစာဆုိ ထြန္းကားတဲ့ေခတ္လုိ႔ ပထမဆုံးေသာ ျမန္မာစာပါေမာကၡ ဦးေဘေမာင္တင္က ျမန္မာစာေပသမုိင္းမွာ ေရးထားတယ္။ ျမန္မာစာေပကုိ နန္းေတာ္က အားေပးခ်ီးျမႇင့္တဲ့ဓေလ့ေၾကာင့္ ျမန္မာစာေပမွာ ဘုန္းေတာ္ဘြဲ႔ေတြ မ်ားတယ္။ (၁၇) ရာစုမွာ ေညာင္ရမ္းမင္း (၇) ဦး နန္းစံတဲ့အထဲမွာ သာလြန္မင္း (၁၆၂၆-၁၆၄၈) ဟာ စစ္မတုိက္ဘဲ ျပဳျပင္ေရးလုပ္ငန္းကုိ အာ႐ုံစုိက္တဲ့အတြက္ ထင္ရွားတယ္။ သာလြန္မင္းဟာ ၿမိဳ႕ေတာ္ကုိ ပဲခူးက အင္း၀ကုိ ေရႊ႕ေျပာင္းလုိက္သူျဖစ္တယ္။ တုိင္းျပည္ေအးခ်မ္းသာယာမႈ မရွိတဲ့အခါမွာ ဗမာမင္းေတြဟာ ၿမိဳ႕ေတာ္ကုိ ေရႊ႕ေျပာင္းေလ့ရွိတယ္လုိ႔ ျမန္မာျပည္ေရာက္ ဒတ္ရွကုန္သည္တုိ႔ရဲ႕ အစီရင္ခံစာမွာ ေတြ႔ရေၾကာင္း ပထမဆုံးေသာ ျမန္မာ့သမုိင္းပါေမာကၡ ေဒါက္တာေက်ာ္သက္က ၁၉၆၂ ထုတ္ ျမန္မာႏုိင္ငံသမုိင္းမွာ ေရးထားတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္တက္တဲ့မင္းေတြ ည့ံဖ်င္းတဲ့အတြက္ သာလြန္မင္းရဲ႕ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြ အခ်ည္းႏွီးအလဟႆ ျဖစ္ရတယ္လုိ႔ ဆရာေက်ာ္သက္က ဆုိပါတယ္။

ေညာင္ရမ္းမင္းရဲ႕သား အေနာက္ဘက္လြန္မင္း (၁၆၀၅-၁၆၂၈) လက္ထက္မွာ ျမန္မာ-အဂၤလိပ္ ဆက္ဆံေရးစတယ္။ ျမန္မာတပ္ ဇင္းမယ္ (ခ်င္းမုိင္) ကုိ သိမ္းတဲ့အခါ အဲဒီမွာေရာက္ေနတဲ့ အဂၤလိပ္ကုန္သည္ႏွစ္ဦးနဲ႔ ေတြ႔တယ္။ ဒီအဂၤလိပ္ႏွစ္ဦး ျမန္မာျပည္နဲ႔ ကုန္သြယ္ရင္း ျပည္ႏွင္ဒဏ္ေပးခံရတယ္။ ဗမာဘုရင္ဟာ အလြန္ဆုိးသြမ္းရက္စက္တဲ့အတြက္ ျပည္သူ႔ေသြး တစက္မထြက္ရင္ ထမင္းမစားႏုိင္တဲ့ မင္းဆုိးမင္းညစ္သာျဖစ္တယ္လုိ႔ အဂၤလိပ္ကုန္သည္ႏွစ္ဦးက ထြက္ဆုိတယ္တဲ့။ ျမန္မာစာဆုိေတြကေတာ့ ဗမာမင္းရဲ႕ ဘုန္းေတာ္ဘြဲ႔ကုိသာ ေရးေလ့ရွိတယ္။

သာလြန္မင္းလက္ထက္မွာ ရဟန္းစာဆုိေတြ ေခတ္စားတယ္။ ၁၆၄၅ ခုႏွစ္မွာ ထင္ရွားတဲ့ ရွင္ကရ၀ိက ဆုိသူ ရဟန္းစာဆုိဟာ `“တက္ထြန္းလွ်ံ၀ါ” အစခ်ီတဲ့ ပုိဒ္စုံရတုသုံးပုဒ္ကုိ ဘုရင့္ေရႊနားေတာ္ ဆက္သြင္းတယ္ဆုိပဲ။ ရွင္ကရ၀ိကရဲ႕ ရတုကုိ သာလြန္မင္းက ႀကိဳက္ႏွစ္သက္လြန္းတဲ့အတြက္ ေရႊက်ည္ေတာက္ထဲသြင္းၿပီး ေခါင္းရင္းမွာ အၿမဲထားတယ္တဲ့။ ဒါတင္မကေသးဘဲ အလြတ္က်က္မွတ္ၿပီး အာဂုံေဆာင္ေသးတယ္တဲ့။ ရတုထဲမွာ “ျဖဴရိပ္ျဖန္႔လႊား၊ လူ႔ဘုရားလွ်င္၊ ေလးပါးတန္ခုိး၊ ေန႔တုိင္းတုိးလ်က္…” စသျဖင့္ ရွင္ဘုရင္ကုိ လူ႔ဘုရားလုိ႔ အမႊန္းတင္လုိက္ေတာ့ သာလြန္မင္းႀကီးလည္း အလြတ္က်က္ရတဲ့အျဖစ္ကုိ ေရာက္သြားေတာ့တာေပါ့။

အပုိင္း (၂) ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္